: Σύγχρονη εκπαίδευση και προσωπικότητα του δασκάλου.

Η φυσιογνωμία τον δασκάλου

[ … … ] Ποια ακριβώς είναι, μέσα στο χαρακτηρολογικό πίνακα, η ιδιομορφία του δασκάλου; Πολλά γνωρίσματα της έχουν επισημάνει όσοι έχουν συστηματικά μελετήσει το θέμα. Θα περιοριστώ σε τρία, τα κατά τη γνώμη μου, σπουδαιότερα.
1. Στόφα δασκάλου έχει εκείνος που παραμένοντας ενήλικος μπορεί να γίνεται παιδί – και κάθε χρόνο, με τα νέα παιδιά που έρχονται στα χέρια του, να γίνεται ένα νέο παιδί. [ … … ] Ο δάσκαλος λοιπόν πρέπει ακριβώς να καταλαβαίνει, να μιλεί αυτή τη γλώσσα, για να συνεννοείται με τους νέους, για να μπορεί να έρχεται πολύ κοντά τους και να τους παραστέκεται στις δυσκολίες που θα βρουν πορευόμενοι την (ανώμαλη και επικίνδυνη) οδό της ζωής. Όσοι βλέπουν με σκεπτικισμό τούτο το "πλησίασμα" και κάποτε ανησυχούν για τις συνέπειές του, θα αναθεωρήσουν τη στάση τους άμα σκεφτούν ότι, εάν δεν πάμε κοντά στο παιδί, δε θα το φέρουμε ποτέ κοντά μας, και όσο μακριά του στεκόμαστε, τόσο και εκείνο θα σταθεί πιο μακριά από μας. Με αυτό το πρίσμα θεωρούμενο το έργο τον δασκάλου είναι σήμερα πολύ πιο δύσκολο από όσο ήταν στις άλλες εποχές. Γιατί με τον ιλιγγιώδη ρυθμό που εξελίσσονται σήμερα οι κοινωνίες μας, η απόσταση (όχι χρόνου, αλλά αντιλήψεων και διαθέσεων "νοοτροπίας"), που χωρίζει τη μια γενεά από την άλλη έχει γίνει εκπληκτικά μεγάλη. Ο κόσμος δεν είναι πια ο δικός τους και για να μετατεθεί κανείς στη δική τους "πραγματικότητα", όπως μόνο ο αληθινός δάσκαλος μπορεί να το κάνει, είναι σωστός άθλος. Ποτέ δεν ήταν το παιδευτικό λειτούργημα τόσο δύσκολο όσο σήμερα.
2. Το δεύτερο που ζητούμε από το δάσκαλο είναι: στις σχέσεις του με το μαθητή σ’ ένα στόχο να βλέπει πάντοτε σταθερά -πώς να αχρηστέψει τον εαυτό του. [ … … ] Επιτυχημένος είναι εκείνος ο δάσκαλος που έκανε με το έργο του τόσο ώριμο το μαθητή του, ώστε εκείνος να μην τον χρειάζεται πια. Αυτό είναι το μεγάλο κατόρθωμα, ο θρίαμβος του δασκάλου: να κάνει το νέο άνθρωπο σε τέτοιο βαθμό αυθύπαρκτο και ανεξάρτητο -στον τρόπο που μεθοδεύει τις παρατηρήσεις και τις σκέψεις του, που κάνει τις εκτιμήσεις του, που καταρτίζει το πρόγραμμα δράσης του, που βλέπει και σημασιολογεί τον κόσμο και τη ζωή – ώστε να μην έχει πλέον ανάγκη τη χειραγώγηση κανενός άλλου, ούτε φυσικά του δασκάλου του. Πώς γίνεται αυτός όμως ο διανοητικός και ηθικός απογαλακτισμός; Πρώτα πρέπει να τον θελήσει και να τον επιδιώξει ο δάσκαλος, πράγμα πολύ σπάνιο, άμα συλλογιστεί κανείς πόσο εγωιστής και ματαιόδοξος, δεσποτικός και αδιάλλακτος, γίνεται ο άνθρωπος, όταν συμπεριφέρεται προς τους άλλους από "θέσιν ισχύος". Και έπειτα πρέπει να μπορεί να τον επιτύχει, γιατί πολύ λίγοι είναι ικανοί για ένα τέτοιο λεπτό και δύσκολο έργο. Κλασικό και απαράμιλλο υπόδειγμα δασκάλου από αυτή την άποψη θα παραμείνει ο αρχαίος Σωκράτης (όπως τον παρουσιάζουν τα κείμενα των μαθητών του, του Πλάτωνα και του Ξενοφώντα). Αυτός – έλεγε στους νέους που του ζητούσαν τα φώτα του - δεν ξέρει τίποτα και όπως η μητέρα του, η Φαιναρέτη η μαμή, ξεγεννούσε τις επίτοκες μητέρες, δεν γεννούσε τα παιδιά που έφερνε στον κόσμο, το μόνο που μπορούσε και εκείνος να τους προσφέρει, είναι να τους παρασταθεί στον πνευματικό τοκετό, για να γεννήσουν υγιείς ιδέες, όχι ανάπηρα πλάσματα. Η "μαιευτική" λοιπόν είναι η μέθοδος και η τέχνη τον αληθινού δασκάλου. Με αυτήν ό,τι μαθαίνει ο νέος είναι δική του, κατάσταση, όχι ξένη εισφορά. Κάτι περισσότερο: με αυτή μαθαίνει το "πώς να μαθαίνει", μόνος και αυτοδύναμος. Το πώς επομένως θα πάψει να χρειάζεται το δάσκαλο.
3. Άφησα τελευταία την κύρια ιδιότητα (ορθότερα: την πρώτη αρετή) του δασκάλου: την αγάπη του στο παιδί.
[ … … ] Είναι απίστευτο με πόση αγάπη (ανιδιοτελή, θερμή, αφειδώλευτη) αφοσιώνεται ο αληθινός δάσκαλος στους μαθητές του. Το παιδί που του εμπιστεύτηκαν να διδάξει, γίνεται ο άξονας της ζωής του, αυτό της δίνει το περιεχόμενο και το νόημά της. Έχουμε και στο κεφάλαιο τούτο της ψυχολογίας του δασκάλου ένα κλασικό και απαράμιλλο υπόδειγμα: την άγια μορφή του Pestalozzi[1] σε ένα ατελείωτο έργο του ("ο άρρωστος Pestalozzi προς το υγιές Κοινόν", 1812) εξομολογείται: «Όταν μέσα στη συναίσθηση της μεγάλης καταστροφής, μέσα στην πιο μεγάλη αγανάκτησή μου για όσα με περιτριγύριζαν, έβρισκα ένα παιδί στο δρόμο και το ‘βαζα κοντά στο στήθος μου και το μάτι του εσωτερικού του ουρανού μόλις έστω άγγιζε το σκληρό μου βλέμμα, τότε χαμογελούσε αμέσως το μάτι μου όπως το μάτι τον παιδιού και ξεχνούσα ουρανό και γη, ξεχνούσα ακόμη – θα ‘λεγα – και του Θεού και των ανθρώπων τη δικαιοσύνη και ζούσα μέσα στη μακαριότητα της ανθρώπινης φύσης και της αγίας αθωότητάς της, έτσι καθώς χαιρόμουν κυριολεκτικά, ή μάλλον ξανάβρισκα τον εαυτό μου μέσα στο παιδί που κρατούσα πάνω στο στήθος μου. Ξαναχαιρόμουν τότε πάλι με βαθιά συγκίνηση για την ύπαρξη μου με την άγια χαρά που έβαζε μέσα στην ερημωμένη μου ψυχή η ύπαρξη τον παιδιού που καθόταν πάνω μου». Ας προσέξουμε σ’ αυτήν τη θαυμάσια σελίδα τη φράση του μεγάλου Ελβετού: "Ξανάβρισκα τον εαυτό μου μέσα στο παιδί". Με την αγάπη που διεγείρει ανεξάντλητα την παιδαγωγική ακτινοβολία, ο αληθινός δάσκαλος ξαναβρίσκει τον εαυτό τον μέσα στο παιδί.
Ε. Π. Παπανούτσος, "Οι δρόμοι της ζωής".


Ασκήσεις :
1. Με βάση τους πλαγιότιτλους να συνθέσετε την περίληψη τον κειμένου (100 – 120 λέξεις).
(μονάδες 25)
2. Να αναπτύξετε σε κείμενο έκτασης δύο παραγράφων την άποψη του συγγραφέα: «επιτυχημένος είναι ο δάσκαλος που έκανε με το έργο του, τόσο ώριμο το μαθητή του, ώστε εκείνος να μην τον χρειάζεται πια».