ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2011 ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΕΣ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2011

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ

Απλά και σαφώς διατυπωμένα θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν τα φετινά θέματα στην Ιστορία κατεύθυνσης. Οι ερωτήσεις της πρώτης ομάδας δεν παρουσίαζαν δυσκολίες, καθώς ήταν καθαρά θέμα απομνημόνευσης των πληροφοριών από το σχολικό βιβλίο, ενώ μόνο το ερώτημα Β2 ίσως παρουσίασε για ορισμένους υποψηφίους κάποιο βαθμό δυσκολίας, κυρίως όσον αφορά τον ακριβή εντοπισμό της απάντησής του στο σχολικό εγχειρίδιο. Αναφορικά με την ομάδα Β΄, οι σχετικές με τις πηγές ερωτήσεις, μπορούσαν με ευκολία να απαντηθούν, αφού τόσο αυτές όσο και τα ίδια τα κείμενα δεν παρουσίαζαν σκοτεινά σημεία, αντιθέτως μάλιστα αφορούσαν δύο αρκετά εύκολα θέματα του βιβλίου.

ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ

Α1

Να χαρακτηρίσετε τις προτάσεις που ακολουθούν γράφοντας στο τετράδιό σας τη λέξη Σωστό ή Λάθος δίπλα στο γράμμα που αντιστοιχεί στην κάθε πρόταση:

α. Το «Χάτι Χουμαγιούν» (1856) οδήγησε στη σταδιακή υποχώρηση του δυσμενούς κλίματος για τους υπόδουλους Έλληνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.

β. Τον Απρίλιο του 1916 ο τούρκος βαλής Μεχμέτ Τζεμάλ Αζμή Μπέη παρέδωσε τη διοίκηση της Τραπεζούντας στον Μητροπολίτη Γερμανό Καραβαγγέλη.

γ. Από τα αντιβενιζελικά κόμματα πιο διαλλακτικά ήταν τα κόμματα του Δημητρίου Ράλλη και του Κυριακούλη Μαυρομιχάλη.

δ. Το 1ο εξάμηνο του 1911 ψηφίστηκαν από την Ελληνική Βουλή 53 τροποποιήσεις μη θεμελιωδών διατάξεων του Συντάγματος.

ε. Η κινητικότητα των προσφύγων, ιδιαίτερα κατά τα πρώτα χρόνια μετά την άφιξή τους στην Ελλάδα, υπήρξε μεγάλη.

Μονάδες 10

Α2

Να δώσετε το περιεχόμενο των ακόλουθων όρων:

α. Τάγματα εργασίας

β. Πατριαρχική Επιτροπή (1918)

γ. Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής (1923)

Μονάδες 15

Β1

α. Ποια εκσυγχρονιστικά αιτήματα των αντιπολιτευτικών ομίλων, που συγκροτήθηκαν περί τα τέλη της δεκαετίας του 1850, εξέφρασε με την πολιτική του δράση ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος; (μονάδες 5)

β. Ποιοι συμμετείχαν στην επανάσταση κατά του Όθωνα, το 1862; (μονάδες 5)

Μονάδες 10

Β2

Πώς εξελίχθηκε το Κρητικό Ζήτημα από την έκρηξη των Βαλκανικών Πολέμων μέχρι τον Φεβρουάριο του 1913;

Μονάδες 15

ΟΜΑΔΑ ΔΕΥΤΕΡΗ

Γ1

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που σας δίνεται:

α. Να προσδιορίσετε τους στόχους της αγροτικής μεταρρύθμισης που ξεκίνησε η κυβέρνηση του Ελ. Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη το 1917. (μονάδες 8)

β. Να αναφερθείτε στην ολοκλήρωση της συγκεκριμένης μεταρρύθμισης και στα νέα προβλήματα που αναδείχθηκαν στην πορεία της. (μονάδες 17)

Μονάδες 25

ΚΕΙΜΕΝΟ

Τὰ μέτρα ἀπαλλοτριώσεως θεσπίσθηκαν στὶς 20 Μαΐου 1917, καὶ τὸ φθινόπωρο τοῦ ἴδιου ἔτους ἐπεκτάθηκαν μὲ μερικὲς ἀλλαγὲς γιὰ νὰ περιλάβουν ὅλη τὴν Ἑλλάδα. Ἡ μεταρρύθμιση ἀποσκοποῦσε στὴν ἀναγκαστικὴ ἀπαλλοτρίωση τῶν κτημάτων ποὺ ξεπερνοῦσαν τὰ 1.000 στρέμματα. Οἱ κολλῆγοι καὶ οἱ ἀγροτικοὶ ἐργάτες, τόσο οἱ ντόπιοι ὅσο καὶ οἱ πρόσφυγες, θὰ ἔπαιρναν ἀγροτικοὺς κλήρους, εἴτε ἀπὸ τὶς ἀπαλλοτριωμένες γαῖες τῶν τσιφλικιῶν, εἴτε ἀπὸ γαῖες τοῦ δημοσίου. Κανένα ἀπὸ τὰ μέτρα αὐτά, ὅμως, δὲν ἐφαρμόσθηκε ἀμέσως. Ἐπίσης, κανένα ἀπὸ τὰ μεγάλα τσιφλίκια δὲν ἀπαλλοτριώθηκε τὸ 1917, καὶ μόνο ἕνα τὸ 1918. Καὶ πάλι ἐξωτερικὲς ἐπείγουσες ἀνάγκες, ὁ πόλεμος καί, ἀργότερα, ἡ Μικρασιατικὴ ἐκστρατεία ἀπορρόφησαν ὅλη τὴν προσοχὴ καὶ τὴ δραστηριότητα τῆς κυβερνήσεως˙ μετὰ τὸ 1922, μὲ τὴ μεγάλη εἰσροὴ προσφύγων, ἀναγκάστηκαν πιὰ οἱ κυβερνήσεις τῆς χώρας να δώσουν ὁριστικὴ λύση στὸ ἀγροτικὸ πρόβλημα. [...] Τὰ προβλήματα ποὺ εἶχαν σχέση μὲ τὴ διακίνηση

προϊόντων, τὴν παραδοσιακὴ ἐκμετάλλευση τοῦ μικροῦ παραγωγοῦ ἀπὸ τοὺς μεσάζοντες, τὴν ἔλλειψη κεφαλαίων καὶ τοὺς τοκογλυφικοὺς ὅρους δανειοδοτήσεως ποὺ ἐπικρατοῦσαν στὴν ἐλεύθερη ἀγορά, ἔκαναν ἀκόμη πιὸ αἰσθητὴ τὴν ἀνάγκη συλλογικῆς ἀσφάλειας ποὺ πρόσφεραν οἱ συνεταιρισμοί [...].

[...] Ἡ ἵδρυση τοῦ Ὑπουργείου Γεωργίας, τὸν Ἰούνιο τοῦ 1917, ἀμέσως μετὰ τὴν ἐπάνοδο τοῦ Βενιζέλου στὴν Ἀθήνα, στάθηκε ἡ ἀπαρχὴ τῆς ἄμεσης κρατικῆς παρεμβάσεως στὴν ὀργάνωση καὶ καθοδήγηση τῆς γεωργικῆς παραγωγῆς, ἔστω καὶ ἂν ἡ παρέμβαση ἦταν στὴν ἀρχὴ ὑποτυπώδης.

Ἱστορία τοῦ Ἑλληνικοῦ Ἔθνους, τ. ΙΕ΄: Νεώτερος Ἑλληνισμὸς ἀπὸ 1913 ὡς 1941, Ἀθήνα: Ἐκδοτική Ἀθηνῶν, 22008, σσ. 75-76.

Δ1

Αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις και αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που σας δίνεται, να αναφερθείτε στις επιπτώσεις από την άφιξη των Μικρασιατών προσφύγων στον τομέα της ελληνικής βιομηχανίας.

Μονάδες 25

ΚΕΙΜΕΝΟ

Αξιοσημείωτες ήταν οι επιπτώσεις από την εγκατάσταση των Ελλήνων της Μικράς Ασίας και της ανατολικής Θράκης και στον επιχειρηματικό τομέα. Η εσωτερική αγορά διευρύνθηκε με ην προσθήκη μεγάλου αριθμού καταναλωτών ενώ, ταυτόχρονα, από τον αστικό προσφυγικό πληθυσμό αντλήθηκε φθηνό εργατικό δυναμικό αλλά και ειδικευμένοι τεχνίτες. Η χώρα πλουτίστηκε με ανθρώπους δεδομένης επιχειρηματικής ικανότητας και πείρας, που πρωταγωνιστούσαν στις μεγάλες αγορές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Είναι χαρακτηριστικό ότι, όπως αναφέρεται στην έκδοση της ΚΤΕ του 1926, στους 7.000 εμπόρους και βιομηχάνους γραμμένους στο Επιμελητήριο της Αθήνας, οι χίλιοι ήταν πρόσφυγες, ενώ στον Πειραιά η αναλογία ήταν μεγαλύτερη. Από την αρχή η πολιτική της ΕΑΠ ενθάρρυνε την εγκατάσταση βιομηχανιών στους συνοικισμούς, με σκοπό την εκτόνωση της ανεργίας. Επρόκειτο όμως, κατά το μεγαλύτερο μέρος, για μικρές βιοτεχνικές μονάδες, οι οποίες ενισχύθηκαν από το κράτος, την ΕΑΠ ή την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος, με κοινωνικά και όχι αναπτυξιακά κριτήρια. Καινούριοι βιομηχανικοί- βιοτεχνικοί κλάδοι αναπτύχθηκαν (ταπητουργία, μεταξουργία, πλαστικά, βυρσοδεψία) και δόθηκε νέα ώθηση στην κλωστοϋφαντουργία και τη βιοτεχνία ειδών διατροφής. Άνθιση γνώρισε και η βιομηχανία οικοδομικών υλικών, ο μόνος κλάδος που υποκατέστησε μαζικά τις εισαγωγές στο Μεσοπόλεμο. Στη δεκαετία 1922-1932 διπλασιάστηκε ο αριθμός των βιομηχανικών μονάδων και αυξήθηκε ο όγκος και η αξία της παραγωγής, χωρίς όμως να επέλθει κάποια δομική αλλαγή. Η βιομηχανία θα αρχίσει να κινείται με ταχύτερους ρυθμούς το 1931, χάρη κυρίως στην πολιτική υποκατάστασης των εξαγωγών που ακολουθεί το ελληνικό κράτος μετά την κατάρρευση του διεθνούς νομισματικού συστήματος.

Γ. Γιαννακόπουλος, «Η Ελλάδα με τους πρόσφυγες. Η δύσκολη προσαρμογή στις νέες συνθήκες», στο: Β. Παναγιωτόπουλος (επιμ.), Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, 1770-2000, 7ο ς τόμος: Ο Μεσοπόλεμος, 1922-1940: Από την Αβασίλευτη Δημοκρατία στη Δικτατορία της 4ης Αυγούστου, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, 2003, σσ. 97-98.

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

ΟΜΑΔΑ ΠΡΩΤΗ

Α1.

α → Σωστό δ → Σωστό

β → Λάθος ε → Σωστό

γ → Λάθος

Α.2.

α. Τάγματα εργασίας: σχολικό βιβλίο, σελ. 139 («Οι άνδρες… εκτελέστηκαν») / σελ.253 («τα λεγόμενα αμελέ ταμπουρού»)

β. Πατριαρχική Επιτροπή (1918): σχολικό βιβλίο, σελ. 143 («Τον Οκτώβριο του 1918 …ελληνικής κυβέρνησης»).

γ. Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής: σχολικό βιβλίο, σελ. 151-152 (« Με βάση το άρθρο 11 της Σύμβασης της Λοζάνης … της ακίνητης περιουσίας των ανταλλαξίμων»).

Β1.

α. Σχολικό βιβλίο, σελ. 75 «Περί τα τέλη της δεκαετίας του 1850 … Κουμουνδούρος».

β. Σχολικό βιβλίο, σελ. 75 «Το Φεβρουάριο του 1862… χώρα».

Β2. Σχολικό βιβλίο, σελ. 219 «Εκείνο που δεν είχε κατορθώσει … από την Κρήτη».

ΟΜΑΔΑ ΔΕΥΤΕΡΗ

Γ1.

α. «Το αποφασιστικό βήμα προς την ολοκλήρωση της αγροτικής μεταρρύθμισης έγινε στα ταραγμένα χρόνια του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου και του «εθνικού διχασμού». Το 1917 η κυβέρνηση του Ελευθέριου Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη αποφάσισε την ολοκλήρωση της μεταρρύθμισης. Ο στόχος ήταν διπλός: αφενός η στήριξη και ο πολλαπλασιασμός των ελληνικών ιδιοκτησιών γης στις νεοαποκτηθείσες περιοχές και αφετέρου η αποκατάσταση των προσφύγων και η πρόληψη κοινωνικών εντάσεων στον αγροτικό χώρο»¹.

Πιο συγκεκριμένα, με βάση το κείμενο, η αγροτική μεταρρύθμιση είχε υποχρεωτικό χαρακτήρα, καθώς όριζε την αναγκαστική απαλλοτρίωση όλων των κτημάτων που ήταν πάνω από 1000 στρέμματα. Είχε προβλεφθεί ότι οι κολίγοι, δηλαδή οι κάτοικοι των τσιφλικιών που εργάζονταν για τον ιδιοκτήτη των κτημάτων αυτών, και οι αγροτικοί εργάτες, είτε ήταν ντόπιοι είτε πρόσφυγες, θα έπαιρναν κλήρους από τα κτήματα που επρόκειτο να απαλλοτριωθούν καθώς και από τις δημόσιες γαίες.

β. «Με βάση τα νομοθετήματα η απαλλοτρίωση των μεγάλων αγροτικών ιδιοκτησιών έγινε δυνατή στα αμέσως μετά τον πόλεμο χρόνια, όταν η ανάγκη αποκατάστασης των προσφύγων βρέθηκε στο επίκεντρο του κρατικού ενδιαφέροντος. Η αναδιανομή που έγινε έφτασε στο 85% των καλλιεργήσιμων εκτάσεων στη Μακεδονία και στο 68% στη Θεσσαλία. Στο σύνολο της καλλιεργήσιμης γης της χώρας το ποσοστό αυτό ανήλθε σε 40%. Μετά από λίγα χρόνια, κάτω από την πίεση του προσφυγικού ζητήματος, η αγροτική μεταρρύθμιση ολοκληρώθηκε και οδήγησε την αγροτική οικονομία της χώρας σε καθεστώς μικροϊδιοκτησίας. Με τη σειρά της η νέα κατάσταση δημιούργησε νέα προβλήματα. Οι μικροκαλλιεργητές δυσκολεύονταν να εμπορευματοποιήσουν την παραγωγή τους και έπεφταν συχνά θύματα των εμπόρων. Για να αντιμετωπιστεί αυτή η κατάσταση προωθήθηκε η ίδρυση της Αγροτικής Τράπεζας, κρατικών οργανισμών παρέμβασης και παραγωγικών συνεταιρισμών. Το αγροτικό ζήτημα απέκτησε νέο περιεχόμενο, χωρίς να προκαλέσει τις εντάσεις που γνώρισαν άλλα κράτη της Ευρώπης (Ισπανία, Βουλγαρία, Ρουμανία κ.λπ.)».²

Σύμφωνα με το παράθεμα, η εφαρμογή των μέτρων που είχαν ανακοινωθεί δεν έγινε άμεσα. Ειδικότερα, από τα μεγάλα τσιφλίκια κανένα δεν απαλλοτριώθηκε το 1917, ενώ το 1918 έγινε η απαλλοτρίωση μόνο ενός. Καθοριστικός παράγοντας για την καθυστέρηση αυτή ήταν ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος που βρισκόταν σε εξέλιξη αλλά και η έναρξη της Μικρασιατικής εκστρατείας. Πρόκειται για δύο πολεμικά γεγονότα, που όπως ήταν φυσικό απορρόφησαν ιδιαίτερα την ελληνική κυβέρνηση με αποτέλεσμα την παραμέληση του αγροτικού ζητήματος. Η οριστική επίλυσή του πραγματοποιήθηκε μετά την Μικρασιατική καταστροφή του 1922, με την άφιξη των προσφύγων, καθώς ήταν επείγουσα η αποκατάστασή τους. Τα κυριότερα προβλήματα που αντιμετώπισε η μεταρρύθμιση ήταν σχετικά με την διακίνηση των προϊόντων, την εκμετάλλευση των μικροκαλλιεργητών από τους εμπόρους, την έλλειψη κεφαλαίων και η αδυναμία εξασφάλισης δανείων χωρίς την υπαγωγή σε τοκογλυφικές πρακτικές. Όπως άλλωστε προαναφέρθηκε, όλα τα παραπάνω προβλήματα έκαναν αναγκαία την συλλογική ασφάλεια που πρόσφεραν οι συνεταιρισμοί αλλά και η ίδρυση του Υπουργείου Γεωργίας, ώστε να υπάρχει παρέμβαση του κράτους, έστω και υποτυπώδης, στην οργάνωση και καθοδήγηση της αγροτικής παραγωγής.

1. Βλέπε σχολικό βιβλίο, σελ.43-44

2. Βλ. ό.π, σελ.44-45

Δ1. «Η άφιξη των προσφύγων στην Ελλάδα αναζωογόνησε τη βιομηχανία με νέο, ειδικευμένο και φθηνό εργατικό δυναμικό, με τη διεύρυνση της καταναλωτικής αγοράς και με τη δράση ανθρώπων με επιχειρηματικές ικανότητες. Στη δεκαετία 1922 – 1932, διπλασιάστηκε ο αριθμός των βιομηχανικών μονάδων. Η πρόοδος όμως δεν ήταν σημαντική, εξαιτίας κυρίως της διατήρησης των παραδοσιακών δομών λειτουργίας τους. Η συμμετοχή των προσφύγων (ως κεφαλαιούχων και ως εργατών) ήταν μεγαλύτερη στην κλωστοϋφαντουργία, την ταπητουργία, τη μεταξουργία, την αλευροβιομηχανία και την παραγωγή οικοδομικών υλικών. Αρκετοί ήταν οι πρόσφυγες που αναδείχθηκαν ως επιχειρηματίες, βιομήχανοι ή μεγαλέμποροι. Οι Έλληνες που προέρχονταν από τα αστικά κέντρα της Μ. Ασίας και την Κων/λη υπερείχαν σε σύγκριση με τους αυτόχθονες σε επιχειρηματικό πνεύμα, εκπαίδευση, κατάρτιση και προοδευτικές αντιλήψεις. Ο κοσμοπολίτικος χαρακτήρας της ζωής τους, η γνώση ξένων γλωσσών, οι επαφές που είχαν αναπτύξει με την Ευρώπη και η πείρα που διέθεταν τους βοήθησαν, όταν εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα, να οργανώσουν δικές τους επιχειρήσεις ή να στελεχώσουν επιχειρήσεις άλλων, προσφύγων ή γηγενών. Η άφιξη των προσφύγων επέδρασε και στην ένταξη των γυναικών στον ενεργό πληθυσμό. Το 1930 οι γυναίκες αποτελούσαν την πλειονότητα των εργατών στην κλωστοϋφαντουργία, την καπνοβιομηχανία και τη βιομηχανία ετοίμων ενδυμάτων»¹.

Στο παράθεμα που δίνεται, υπογραμμίζεται ακόμη η διεύρυνση της ελληνικής αγοράς εξαιτίας της προσθήκης μεγάλου αριθμού καταναλωτών, αλλά και η προσφορά φθηνού και ειδικευμένου εργατικού δυναμικού στις βιομηχανικές κυρίως μονάδες. Επιπλέον, πληροφορούμαστε ότι από τις αγορές τις Οθωμανικής αυτοκρατορίας κατέφθασαν στην Ελλάδα επιχειρηματίες ικανοί και πεπειραμένοι, ενώ αξιοσημείωτα είναι τα στατιστικά στοιχεία από την Κοινωνία των Εθνών, σύμφωνα με τα οποία το 1926 από τους 7000 εμποροβιομηχάνους της Αθήνας οι 1000 ήταν πρόσφυγες. Μεγαλύτερη ήταν η αναλογία στην περίπτωση του Πειραιά. Η ΕΑΠ από το ξεκίνημά της, στα πλαίσια της αστικής αποκατάστασης, ενθάρρυνε την ίδρυση βιομηχανιών κοντά στους προσφυγικούς συνοικισμούς, ώστε να εκτονωθεί η ανεργία, που αποτελούσε στην αρχή βασικό πρόβλημα των προσφύγων στις πόλεις. Στην ουσία, όμως, επρόκειτο κυρίως για μικρές βιοτεχνίες που δημιουργήθηκαν με κρατική ενίσχυση ή με πρωτοβουλία της ΕΑΠ ή και της Εθνικής Τράπεζα, με στόχο, όπως προαναφέρθηκε, την εκτόνωση της ανεργίας και την κοινωνική αποκατάσταση των ανθρώπων αυτών. Τέλος, γίνεται αναφορά στους βιομηχανικούς και βιοτεχνικούς κλάδους που γνώρισαν ιδιαίτερη ανάπτυξη την περίοδο αυτή: η ταπητουργία, η μεταξουργία, τα πλαστικά, η βυρσοδεψία, η κλωστοϋφαντουργία και η βιομηχανία οικοδομικών υλικών είναι οι κυριότεροι από αυτούς. Μάλιστα, στη δεκαετία 1922 – 1932, ο αριθμός των βιομηχανιών διπλασιάστηκε και αυξήθηκε ο όγκος και η αξία της παραγωγής, ενώ από το 1931 αλλάζει το βιομηχανικό σκηνικό λόγω της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, καθώς η μεταβολή της πολιτικής στις εξαγωγές και η εφαρμογή του διακανονισμού κλήριγκ οδηγούν τη βιομηχανία σε ταχύτερη εξέλιξη.

Βλ.ό.π. σελ.168-169